Obrazovanje u Crnoj Gori

Zakon o visokom obrazovanju u Crnoj Gori usvojen je u oktobru 2003. godine, u istoj godini kada je Crna Gora zvanično postala potpisnica Bolonjske deklaracije. Izmjene i dopune Zakona o visokom obrazovanju su usvojene u Skupštini Crne Gore 27. jula 2010.

U vrijeme izrade i usvajanja novog zakona postojala je samo jedna javna ustanova visokog obrazovanja u crnoj Gori, Univerzitet Crne Gore. Zakon je pored toga predvidio mogućnost postojanja privatnih ustanova visokog obrazovanja.

Univerzitet Crne Gore obuhvata 19 fakulteta i 3 naučno-istraživačka instituta. Ovih 19 fakulteta nudi 79 studijskih programa. Visoko obrazovanje u Crnoj Gori je strukturirano kao trociklični sistem i uključuje:

• Osnovne studije
• Magistarske studije
• Doktorske studije

Univerzitet Crne Gore je jedina javna ustanova visokog obrazovanja u Crnoj Gori. Prvi privatni univerzitet, Univerzitet Mediteran je počeo da radi 2006. godine. Univerzitet Mediteran obuhvata 6 univerzitetskih jedinica, sa 11 studijskih programa. Pored privatnog univerziteta, postoji takođe i 7 individualnih privatnih fakulteta u Crnoj Gori. Po zakonu o visokom obrazovanju moguće je kreirati nove studijske programe, ali da bi koristila naziv Univerzitet, ustanova  mora imati najmanje 5 studijskih programa iz tri različite naučne oblasti. U skladu sa novim Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, ustanova može imati status univerziteta, tj. koristiti termin “univerzitet” u svom nazivu, pod uslovom da obezbjeđuje najmanje pet različitih studijskih programa na dodiplomskom nivou.

U aprilu 2010. godine drugi privatni univerzitet, Univerzitet Donja Gorica je dobio licencu za rad. Novi univerzitet obuhvata 5 fakulteta.

Ministarstvo prosvjete i sporta (MPS) je najviši organ odgovoran za ukupnu obrazovnu politiku u zemlji. Pored Ministarstva, zakon iz 2003. godine, takođe je uspostavio Savjet za visoko obrazovanje.  

Univerzitet Crne Gore se finansira iz državnog budžeta. Ministarstvo prosvjete i sporta definiše predlog finansiranja. Vlada, uzimajući u obzir mišljenje Savjeta za visoko obrazovanje usvaja mjer za finansiranje visokog obrazovanja i, takođe propisuje metodologiju za raspodjelu sredstava. Prema tome, Vlada odlučuje o broju studenata koji će se finansirati iz državnog budžeta (približno 40% studenata, preostalih 60% postaju samofinansirajući)  slijedeći broj propisan u licenci javne ustanove i preporukama Ministarstva prosvjete i sporta. U skladu sa usvojenim izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju privatne ustanove visokog obrazovanja mogu se finansirati iz državnog budžeta. Vlada, uz konsultaciju sa Savjetom za visoko obrazovanje, određuje broj studenata i iznos sredstava za finansiranje ovih studenata koji studiraju  na privatnim ustanovama određene oblasti koje su od javnog interesa.

Ne postoji razlika između takse koju plaćaju “tradicionalni studenti” i oni “netradicionalni”. Studenti koji studiraju na državnom univerzitetu imaju pravo da se prijave za: studentski smještaj, studentski kredit,  stipendije (za najbolje studente), i koncesiona putovanja. U skladu sa usvojenim izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju, nema razlike između studenta na javnim i privatnim ustanovama visokog obrazovanja. I jedni i drugi imaju pravo na:

• smještaj i hranu u studentskim domovima,
• studentske kredite,
• stipendije za talentovane studente,
• dobijanje lokalnih i međugradskih troškova prevoza (za studente),
• stručnu obuku, i
• zdravstvenu zaštitu.

Upis studenata je zasnovan na javnom konkursu Univerziteta za sve studijske programe. Javni konkurs se objavljuje u dnevnim novinama i na veb stranici Univerzitet Crne Gore. Konkurs se objavljuje u drugoj polovini juna akademske godine, određujući prvi upisni rok. Ako je broj kvalifikovanih kandidata manji od propisanog broja, može se uvesti drugi ili čak treći upisni rok. Drugi rok se objavljuje u drugoj polovini jula, dok je treći upisni rok u drugoj polovini avgusta. Potencijalni studenti moraju imati završenu srednje obrazovanje da bi mogli da se upišu na ustanovu visokog obrazovanja. Upis se zasniva na rezultatima postignutim u toku srednje škole, i prema tome se utvrđuje rang lista. Za upis na određene studijske programe, dodatni ispti se mogu tražiti kao dodatni uslov, kao što je propisano u pravilniku. Strani državljani se mogu u pisati pod istim uslovima ka i Crnogorski državljani, ali njihove diploma moraju biti priznate.  Ako postupak priznavanja diploma nije završen, strain državljani se mogu upisati uslovno, pod predpostaavkom da je postupak priznavanja diploma već pokrenut. Strani studenti imaju status samofinansirajućih studenata.

Univerzitet određuje studijske programe, pravila studiranja, ispite i postupak ocjenjivanja, a ove informacije treba da budu otvorene i dostupne studentima. Studijska godina se organizuje u dva semestra: zimski i ljetnji. Upravni odbor određuje posebnom odlukom početak semestra.Semestar studijskog programa traje 16 nedelja. Ispiti se organizuju u poslednjoj nedelji semestra. Nakon završetka semestra organizuje se drugi ispitni rok. Studijski program po godini iznosi 60 ECTS ili 30 ECTS po semestru.  

Najčešći oblik ocjenjivanja studenata je pismeno ocjenjivanje, ali postoji takođe i usmeno ispitivanje. Studenti koji su finansirani iz državnog budžeta, a koji nijesu ispunili kriterije za nastavak studija kao studenti koji se finansiraju iz budžeta mogu nastaviti studije kao samofinansirajući studenti. Obrnuto, samofinansirajući studenti koji su položili sve ispite mogu postati student koji će se finansirati iz budžeta ako postoji raspoloživih mjesta na njihovim studijskim programima. Ovi student se biraju na osnovu stečenih ECTS poena i akademskog učinka tokom njihovih sudija.

Tempus program je u značajnoj mjeri podržao reforme visokog obrazovanja u Crnoj Gori od 2001. godine, obezbjeđujući podršku razvoju kurikuluma. Glavni doprinos Tempusa kroz projekte razvoja kurikuluma usmjeren je na reviziju i modernizaciju kurikuluma i uvođenje novih bečelor i master programa. Od akademske 2005/2006 godine u Crnoj Gori počeo da radi CEEPUS program. Ovaj program uključuje razvoj mreže centralno evropskih univerziteta, uspostavlja razne pojedinačne mreže, koje promovišu akademsku mobilnost uglavnom među studentima. Do sada je više od 200 studenata i akademskog osoblja bili u mogućnosti da  koriste prednosti mobilnosti u okviru CEEPUS programa. U cilju povećanja mobilnosti studenata i osoblja univerziteti učestvuju u programima moibilnosti. Univerziteti Crne Gore uspješno učestvuju u dva projekta u okviru nekadašnjeg Erasmus Mundus prozora za spoljnu saradnju, koji se nazivaju Basileus i JoinEuSEE.